კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის ქორწინება – კანონიკური ფორმა და სამწყსო ადაპტაცია

კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის ქორწინების საკითხი მართლმადიდებლურ ქვეყანაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ და მნიშვნელოვან მიმართულებად რჩება, როგორც სამწყსო მსახურების, ისე ეკუმენური დიალოგისათვის.

ეს ქორწინებები საჭიროებს ანალიზს კათოლიკე ეკლესიის კანონიკური სამართლისა და მართლმადიდებლური ტრადიციის თვალსაზრისით, განსაკუთრებით ეროვნულ თავისებურებათა კონტექსტში, როგორიცაა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის პრაქტიკა. ამ სტატიაში ჩვენ შევეცდებით ვაჩვენოთ, თუ როგორ არეგულირებს კათოლიკური და მართლმადიდებლური სამართალი ასეთ ქორწინებებს და როგორ იყენებს ეკლესია სამწყსო ადაპტაციას მეუღლეთა რწმენისა და სულიერი ერთიანობის შესანარჩუნებლად.

ისტორიულად, კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის შერეული ქორწინების საკითხი სხვადასხვაგვარი განსჯის საგანი იყო. ვატიკანის მეორე კრებამდე (1962-1965) კათოლიკე ეკლესია მოითხოვდა კანონიკური ფორმებისა და მართლმადიდებელი ეკლესიის დაპირებების მკაცრ დაცვას კათოლიკური სარწმუნოებით ბავშვების აღზრდასთან დაკავშირებით. დეკრეტმა „Unitatis Redintegratio“ და შემდგომმა პრაქტიკამ გზა გაუხსნა უფრო ეკუმენურ მიდგომას, როდესაც აღიარა საიდუმლოებათა სისავსე მართლმადიდებელ ეკლესიებშიც.

1. ქორწინების კანონიკური ფორმა

თანახმად კანონისა 1108 §1 Codex Iuris Canonici (CIC, 1983), კათოლიკესთვის რომ ქორწინება ნამდვილი იყოს, ის უნდა აღსრულდეს ეკლესიის უფლებამოსილი მსახურის - მღვდლის ან დიაკვნის - და ორი მოწმის წინაშე. თუმცა, მართლმადიდებელთან ქორწინების შემთხვევაში, მოქმედებს სპეციალური რეგულაციები. კანონი 1127 §1 CIC იძლევა იმის საშუალებას, რომ სერიოზულ მიზეზთა გამო და სათანადოდ მცოდნე ხელისუფლების (როგორც წესი, ადგილობრივი ეპისკოპოსის) ნებართვით, კათოლიკეს შეუძლია დაქორწინდეს მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმსახურის თანდასწრებით. ასეთი ქორწინება ნამდვილად მიიჩნევა, თუ დაცულია ფორმისა და ორმხრივი თანხმობის მოთხოვნა. ეს ნორმა ეფუძნება მართლმადიდებელ ეკლესიებში მღვდლობისა და საიდუმლოებათა ნამდვილობის აღიარებას (Unitatis Redintegratio, 15).

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თანახმად კანონისა 1127 §2 CIC, ადგილობრივ ეპისკოპოსს შეუძლია არ გამოიყენოს კანონიკური ფორმა და დაუშვას გამონაკლისი სამართლიან და გონივრულ მიზეზთა გამო (iusta de causa), მათ შორის შეიძლება იყოს: მართლმადიდებლური ტრადიციისადმი ერთგულება, ოჯახში მშვიდობის შენარჩუნების აუცილებლობა, ან რეგიონში გაბატონებული რელიგიური კულტურა. აღმოსავლეთ ევროპისა და ამიერკავკასიის სინამდვილეში ასეთი მიზეზები ხშირად აშკარაა.

2. სამწყსო ადაპტაცია და მომზადება ქორწინებისათვის

კათოლიკე ეკლესიის კანონიკური სამართალი ითვალისწინებს არა მხოლოდ სამართლებრივ ფორმას, არამედ სამწყსო მომზადებასაც. კანონი 1125 CIC მოითხოვს, რომ კათოლიკეებმა განაცხადონ თავიანთი რწმენა და დაპირდნენ, რომ ყველაფერს გააკეთებენ შვილების კათოლიკური წესით მონათვლისა და კათოლიკურ სარწმუნოებაში აღზრდისათვის. მართლმადიდებლებმა უნდა იცოდნენ ასეთ ვალდებულებათა შესახებ. ქორწინებისათვის მზადება მოიცავს კატეხიზმოს, ლიტურგიკული ტრადიციის განსხვავებების განხილვას, ასევე, ღვთისმსახურებაში ერთობლივი მონაწილეობისა და შვილების აღზრდის საკითხებს. სამწყსო ადაპტაციის მიზანია, რომ ქორწინება ურთიერთპატივისცემისა და სულიერი ზრდის სივრცედ იქცეს და არა კონფესიური უთანხმოების წყაროდ.

3. კანონიკური და მართლმადიდებლური სამართალი კათოლიკეებსა და ქართველ მართლმადიდებლებს შორის ქორწინების შესახებ

საქართველოში კათოლიკე ეკლესია უმცირესობაში იმყოფება გაბატონებულ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან შედარებით. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის დადგენილებათა თანახმად, მართლმადიდებლებსა და კათოლიკეებს შორის ქორწინება აღიარებულია მხოლოდ სამოქალაქო და არა რელიგიურ ქორწინებად, თუ ის მართლმადიდებლური წესით არ აღესრულება. ამავდროულად, კათოლიკე ეკლესია, 1127 §2 CIC და 834 Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium (CCEO) კანონთა საფუძველზე, ითვალისწინებს კათოლიკესა და მართლმადიდებელს შორის მართლმადიდებლური ფორმით კანონიერი ქორწინების შესაძლებლობას, ეპისკოპოსის ნებართვით. ასეთი ურთიერთაღიარება მოითხოვს ეკლესიებს შორის დიალოგსა და სამწყსო შემწყნარებლობას, განსაკუთრებით ქართული რელიგიური ტრადიციის სინამდვილეში, რომელიც ღრმად არის ფესვგადგმული ეროვნულ იდენტობაში (საქართველოს კონსტიტუციის (2018) თანახმად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია განსაკუთრებული მდგომარეობით სარგებლობს, რაც შეუსაბამო რელიგიურ სიტუაციას ქმნის. ამ ვითარებაში, შერეული ქორწინებები მართლმადიდებელთა მიერ ხშირად აღიქმება საფრთხედ მათი კონფესიური იგივეობისათვის).

4. შერეულ ქორწინებათა ეკუმენური მნიშვნელობა

შერეული ქორწინებები, განსაკუთრებით კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის, შეიძლება პრაქტიკული ეკუმენიზმის სკოლად იქცეს. როგორც იოანე პავლე II აღნიშნავს თავის ენციკლიკაში Ut unum sint (1995), ასეთი ოჯახები შეიძლება გახდნენ „ერთიანობის ლაბორატორია“, სადაც ქრისტიანები სწავლობენ მრავალფეროვნების პატივისცემასა და სიყვარულს. საქართველოს სინამდვილეში ეს განსაკუთრებულ ძალას იძენს, რადგან თითოეული წყვილი აღმოსავლეთისა და დასავლეთის შეხვედრის ადგილად იქცევა, ეკლესიების შესაძლო ერთიანობის სიმბოლოდ.

4.1. ეკუმენური ქორწინების თეოლოგიური საფუძველი

კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის შერეულ ქორწინებას განსაკუთრებული თეოლოგიური მნიშვნელობა აქვს ზიარების ეკლესიოლოგიის გათვალისწინებით. ორივე ეკლესია აღიარებს ერთმანეთის საიდუმლოებათა სისავსეს (შდრ. Unitatis Redintegratio, 15), რაც ნიშნავს, რომ ქორწინება აღესრულება არა „სხვადასხვა რელიგიის“ წარმომადგენლებს შორის, არამედ ქრისტეს ერთიან, თუმცა გაყოფილ, ეკლესიაში. პაპმა ფრანცისკემ პატრიარქ ბართლომეოსისადმი მიმართვაში (2014) ხაზგასმით აღნიშნა, რომ „ჩვენი განხეთქილება ჭრილობას აყენებს ქრისტეს სხეულს“, და რომ შერეული ოჯახები შეიძლება იქცნენ „მცირე ეკლესიად“ (ecclesiola), რომელშიც პრაქტიკული ერთიანობა ხორციელდება სიყვარულში, ლოცვასა და ბავშვების აღზრდაში.

4.2. გამოწვევები და საფრთხეები

შერეული ქორწინებები არ უნდა იყოს იდეალიზებული. ისინი დაკავშირებულია რეალურ სირთულეებთან: მარხვის განსხვავებული გაგება (კათოლიკური და მართლმადიდებლური მარხვები არ ემთხვევა ერთმანეთს); ზიარების საკითხი: კათოლიკეებს მართლმადიდებელთაგან ზიარების მიღება მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში შეუძლიათ (კანონი 844 §2), მართლმადიდებლებს, ჩვეულებრივ, ეკრძალებათ კათოლიკურ ევქარისტიაში მონაწილეობა; ზეწოლა ოჯახებისა და საკრებულოების მხრიდან; ბავშვების აღზრდის პრობლემა: რომელი სარწმუნოება უნდა იქნეს არჩეული, თუკი მშობლები ვერ შეთანხმდებიან? გაყრის შემთხვევაში, განქორწინებისადმი განსხვავებული დამოკიდებულება (მართლმადიდებელ ეკლესიაში ნებადართულია oikonomia, ხოლო კათოლიკე ეკლესია მოითხოვს, რომ ქორწინება ცნონ არანამდვილად).

 5. იურიდიული და სამოქალაქო თვალსაზრისი

საქართველოში, ისევე როგორც სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში, არსებობს სამოქალაქო და რელიგიური ქორწინების რეგისტრაციის პარალელური სისტემა. სახელმწიფო აღიარებს ნებისმიერ რელიგიურ ორგანიზაციაში, მათ შორის, კათოლიკურ ეკლესიაში რეგისტრირებულ ქორწინებებს. თუმცა, მართლმადიდებელთათვის მნიშვნელოვანია, რომ ქორწინება აღიარებული იყოს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ, რაც დილემას ქმნის: დაქორწინდნენ კათოლიკურ ეკლესიაში, და შემდგომ შეიძლება საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ არ აღიაროს ეს ქორწინება, თუ დაქორწინდნენ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში, რამაც შეიძლება კითხვები გააჩინოს კათოლიკური საკრებულოების მხრიდან. კანონიკურად საუკეთესო გადაწყვეტილებად მიიჩნევა კანონიკური ფორმის გამოუყენებლობა, გამონაკლისის დაშვება (კანონი 1127 §2) და მართლმადიდებლურ ეკლესიაში ქორწინება, რასაც მოჰყვება კათოლიკურ ეკლესიაში კავშირის კურთხევა (არა განმეორებითი საიდუმლო, არამედ ლიტურგიული აღიარება).

დასკვნა

კათოლიკე ეკლესიის კანონიკური სამართალი შერეული ქორწინების საკითხში მოქნილობითა და სამწყსო შემწყნარებლობით გამოირჩევა. იმ დროს, როდესაც მართლმადიდებლური სამართალი, მათ შორის, საქართველოს საპატრიარქოს ნორმები, უფრო მკაცრი რჩება, სწორედ დიალოგი და მრავალფეროვნების პატივისცემა საშუალებას აძლევს კათოლიკე ეკლესიას, ერთგული დარჩეს დოგმატური პრინციპებისადმი და იზრუნოს ადამიანებზე. ამგვარად, კანონიკური ფორმა და სამწყსო ადაპტაცია ხდება ერთიანობის შენარჩუნებისა და ქორწინების, როგორც მეუღლეთა სიწმინდისა და ურთიერთგანწმენდის გზის, დადასტურების ინსტრუმენტი.

მამა ვლადიმირ აკსენტიევი

ჟურნალი "საბა", 2025, ნოემბერი